Odszkodowanie od wodociągów za służebność przesyłu, jak skutecznie dochodzić swoich praw?

Przeniesienie własności urządzeń

Jak rozumiem, rury należą do przedsiębiorstwa wodociągowego. Od budowy minęło już 30 lat, więc obawiam się, że jakiekolwiek roszczenia są bardzo ograniczone. W myśl znowelizowanej w dniu 3 sierpnia 2008 r. treści art. 49 § 1 K.c. „Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa”. Zgodnie z § 2 „Osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń, o których mowa w § 1, i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca”.

„Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2011 r. (sygn. akt II CSk 80/11) przepis art. 49 § 1 K.c. przesądza tylko o tym, że urządzenia w nim wymienione nie należą do części składowych gruntu z chwilą, gdy weszły w skład przedsiębiorstwa przesyłowego. Nie reguluje on natomiast sposobu uzyskania tytułu prawnego do tego urządzenia przez prowadzącego przedsiębiorstwo przesyłowe. Wejście w skład przedsiębiorstwa przesyłowego oznacza tylko, że stało się ono elementem składowym tego przedsiębiorstwa, co nie jest równoznaczne z przeniesieniem własności. Podobnie zgodnie z treścią wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2010 r. (sygn. akt V CSK 206/09) urządzenia wymienione w art. 49 § 1 K.c. z chwilą ich fizycznego połączenia z siecią należącą do przedsiębiorstwa przestają być częścią składową nieruchomości i stają się samoistnymi rzeczami ruchomymi, które mogą być przedmiotem odrębnej własności i odrębnego obrotu. Może zatem dojść do przeniesienia własności tych urządzeń w drodze umowy na rzecz przedsiębiorcy lub osoby trzeciej; można też oddać je w leasing lub najem.

W dalszej części Sąd Najwyższy wskazał, iż „znowelizowany art. 49 K.c. dotyczy również sytuacji, w których urządzenia zostały wybudowane i podłączone do sieci przed dniem 3 sierpnia 2008 r. (data wejścia w życie nowelizacji). Samo bowiem podłączenie do sieci jedynie wyłącza te urządzenia spod działania zasady superficies solo cedit, a nie rodzi skutku w postaci przeniesienia ich własności lub ustanowienia innego prawa na rzecz przedsiębiorcy sieciowego. R. art. 49 K.c. nie narusza przy tym reguły wyrażonej w art. 3 K.c., gdyż wynika z celu regulacji, jakim było uporządkowanie stanu prawnego związanego z podłączaniem wymienionych w tym przepisie urządzeń do sieci przedsiębiorstwa.

Treść powyższych przepisów przesądza więc w sposób jednoznaczny, iż z chwilą podłączenia przedmiotowej części wodociągu do sieci stał się on rzeczą mogącą podlegać obrotowi. Treść tegoż przepisu w żaden sposób nie przesądza jednak ani o prawie obligacyjnym, ani rzeczowym tego fragmentu wodociągu. Rzeczą więc strony wywodzącej roszczenia jest wykazanie stanu prawnego w zakresie własności bądź innych praw rzeczowych czy obligacyjnych przedmiotowego fragmentu wodociągu” (wyr. SO w Gdańsku z dnia 9 listopada 2017 r., sygn. akt XVI Ca 691/17).

Czego można domagać się od wodociągów?

Od wodociągów – co do zasady można się domagać:

• wynagrodzenia za korzystanie bezumowne z nieruchomości – o ile faktycznie nie dokonano wywłaszczenia ani nie została wydana decyzja w zakresie lokalizacji,
• usunięcia nitki wodociągu (mało prawdopodobne).

Zasiedzenie służebności

Przedsiębiorstwo wodociągowe może jednak dysponować okresem zasiedzenia służebności, co ogranicza możliwości. Wprowadzona do Kodeksu cywilnego z mocą od dnia 3 sierpnia 2008 r. regulacja służebności przesyłu (art. 305¹–305⁴ K.c.) przesądziła jednoznacznie o dopuszczalności zasiedzenia przez przedsiębiorcę, w którego skład przedsiębiorstwa wchodzą urządzenia przesyłowe w rozumieniu art. 49 § 1 K.c., służebności polegającej na możliwości korzystania w oznaczonym zakresie z określonej nieruchomości w sposób niezbędny do korzystania z tych urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem – nazwanej służebnością przesyłu. Według art. 305⁴ K.c. „do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych”. Powyższe odesłanie pozwala na odpowiednie zastosowanie między innymi art. 292 K.c. stanowiącego, że służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie zgodnie z odpowiednio stosowanymi przepisami o zasiedzeniu nieruchomości, jeżeli polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.

Orzecznictwo jednak już wcześniej dopuszczało – w ramach zasługującej, jak podkreślono w wypowiedziach niektórych przedstawicieli doktryny, na pełną aprobatę, nowoczesnej, odpowiadającej potrzebom obrotu, wykładni – zasiedzenie przez przedsiębiorstwo przesyłowe służebności o takiej treści na podstawie art. 292 K.c. stosowanego w drodze analogii (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 11 marca 2005 r., sygn. akt II CK 489/04, z dnia 8 września 2006 r., sygn. akt II CSK 112/06, z dnia 4 października 2006 r., sygn. akt II CSK 119/06 i z dnia 7 października 2008 r., sygn. akt III CZP 89/08).

Zgodnie z art. 292 K.c. „Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio”. Przepis art. 292 K.c. stanowi, że do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się jedynie odpowiednio, tym samym posiadanie to ma inny zakres niż posiadanie prowadzące do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości. W przypadku oceny posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności chodzi o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność.

Przesłankami zasiedzenia służebności na podstawie art. 292 w związku z art. 172 K.c. są: posiadanie samoistne trwałego i widocznego urządzenia, służącego do wykonywania służebności, nieprzerwane posiadanie trwające przez czas potrzebny do zasiedzenia, który to czas jest zależny od dobrej lub złej wiary posiadacza i wynosi 10 lub 20 lat, albo 20 lub 30 lat zależnie od stanu prawnego w chwili zasiedzenia.

Jeżeli chodzi o istnienie trwałego urządzenia, to nie ulega wątpliwości, że przez działkę uczestników przebiega sieć wodociągowa, o której mowa we wniosku. Podzielić należy pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w postanowieniu 16 stycznia 2013 r. (sygn. akt II CSK 289/12), w którym stwierdzono, iż gazociągi, wodociągi i kanalizacje, to w przeważającej części urządzenia podziemne i już z tego względu nieracjonalna jest interpretacja art. 292 K.c., której wynikiem byłoby wymaganie, aby urządzenia te w toku biegu terminu zasiedzenia były widoczne dla właściciela każdej nieruchomości, przez którą to urządzenie przebiega.

Reasumując – proszę wystąpić do wodociągów o wykazanie się tytułem prawnym do zajmowania nieruchomości, a dalej będziemy wiedzieli, co robić.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2011 r. sygn. akt II CSk 80/11
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2010 r. sygn. akt V CSK 206/09
4. Wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 9 listopada 2017 r., sygn. akt XVI Ca 691/17
5. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2005 r., sygn. akt II CK 489/04
6. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., sygn. akt III CZP 89/08

Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej  ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.