• Data: 2023-02-13 • Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Kupiłam działkę, na której stoi skrzynka telekomunikacyjna. Zgodę na postawienie tej skrzynki dał poprzedni właściciel, ale nie jest ustanowiona służebność. Czy istnieje możliwość usunięcia tej skrzynki lub przeniesienia jej na granicę działki? Jak to można załatwić?
W tej sprawie mniejsze znaczenie ma kwestia jakiejkolwiek umowy czy wpisu służebności w KW. Istotny jest czas, przez który skrzynka stoi na działce. Należy zacząć od oficjalnego pisma do przedsiębiorcy telekomunikacyjnego wzywającego go do usunięcia skrzynki. Nie prośby, ale żądania. Zapewne w odpowiedzi na pismo przedsiębiorca przedstawi jakieś dokumenty na okoliczność posadowienia skrzynki na działce. Jeśli minął okres 30 lat, nic Pani nie wskóra, bo właściciel urządzenia – może dysponować i czasem, i przesłankami do zasiedzenia.
W pierwszej kolejności musimy ustalić, czy aby przedsiębiorca nie ma prawa do dysponowania gruntem, czy nie dostali decyzji o wywłaszczeniu – zapewne jeszcze na Telekomunikację Polską, albo też są innej jeszcze podstawy do zajęcia Pani gruntu.
Na podstawie art. 292 Kodeksu cywilnego (K.c.) dopuszczalne jest zasiedzenie służebności przesyłu (wyrok SN z dnia 11 marca 2005r., II CK 489/04, LEX nr 301735). Nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, iż posiadanie służebności przesyłowej przez przedsiębiorstwo państwowe przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej Kodeks cywilny z 1989 r. nie było posiadaniem w rozumieniu art. 352 § 1 K.c. i nie mogło prowadzić do zasiedzenia (post. SN z dnia 17 grudnia 2008r., I CSK 171/08, OSNC 2010, nr 1, poz. 15). Dopuszczalność nabycia przez zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu unormowanej w art. 3051-3054 K.c. nie budzi wątpliwości w świetle orzecznictwa Sądu. Korzystanie przez przedsiębiorstwo państwowe z nieruchomości w sposób odpowiadający treści służebności gruntowej, prowadzące do zasiedzenia służebności gruntowej przed dniem 1 lutego 1989 r., stanowiło podstawę do nabycia tej służebności przez Skarb Państwa. Jeszcze przed wprowadzeniem służebności przesyłu w 2008 r. zakłady przesyłowe mogły nabyć przez zasiedzenie prawo do korzystania z cudzej działki. Okres posadowienia instalacji przed 2008 r. dolicza się do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności (uchwała SN z dnia 22 maja 2013 r., 111 CZP 18/13, „Rzeczpospolita” PCD 2013/119/2).
Linie telekomunikacyjne, a więc i skrzynki w niniejszej sprawie są elementem majątku zarządzanym przez poprzedników prawnych owego przedsiębiorcy, zaś własność tych urządzeń należała najpierw do Skarbu Państwa, zgodnie z obowiązującą w prawie cywilnym do dnia 1 lutego 1989 r. koncepcją jedności własności państwowej zakładającej, że własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługuje niepodzielnie Państwu. Następnie do przedsiębiorstwa państwowego, a następnie do powstałych w wyniku jego przekształcenia spółek prawa handlowego.
Zgodnie z art. 292K.c. – służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Rozstrzygnięcia w pierwszej kolejności wymagało zatem, czy TPSA i jego poprzednicy prawni korzystali z trwałego i widocznego urządzenia na nieruchomości należącej obecnie do Pani.
Warto tu przytoczyć pogląd Sądu Najwyższego, który kilkukrotnie wypowiedział się za możliwością ustalenia nabycia prawa przez zasiedzenie w innym postępowaniu aniżeli w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia, jak i o możliwości nabycia w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa, w szczególności również przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu, co nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 30.05.2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 3 sierpnia 2008 r.
Dopuszczalność nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, a także samej służebności przesyłu przez przedsiębiorstwo przesyłowe została potwierdzona w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 17.01.2003 r., III CZP 79/02, OSNC z 2003 r., nr 11, poz. 142, wyrok z 31.05.2006 r., IV CKS 149/05, LEX nr 258681, postanowienie z dnia 8.09.2006 r., II CSK 112/06, LEX nr 193240, postanowienie z dnia 4 października 2006 r., II CSK 119/06, LEX nr 196515, uchwała z 7.10.2008 r., III CZP 89/09, LEX nr 458125, postanowienie z 5.06.2009 r., I CSK 495/08, LEX nr 511975) i w doktrynie.
Nie ulega wątpliwości, że początek biegu terminu zasiedzenia datuje się na okres, kiedy to przedsiębiorstwo państwowe, objęło w posiadanie urządzenia przesyłowe, a tym samym i nieruchomość poprzedników prawnych wnioskodawców w zakresie, w jakim urządzenia te tam przebiegały. Posiadanie przez przedsiębiorstwo państwowe urządzeń energetycznych oraz cudzej nieruchomości, na której zostały posadowione, jest posiadaniem w rozumieniu art. 352 K.c. i może prowadzić do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu (art. 292 K.c. w zw. z art. 172 K.c.) (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2011 r., V CSK 502/10 , LEX nr 1096048). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednak, że osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 r., mając status państwowej osoby prawnej, nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości ani ograniczonych praw rzeczowych może natomiast do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po dniu 1 lutego 1989 r. doliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty. Stanowisko to wyrażone zostało w szczególności właśnie w odniesieniu do przedsiębiorstw energetycznych i innych przedsiębiorstw przesyłowych, które do dnia 1 lutego 1989 r. korzystały ze służebności przesyłu w ramach zarządu mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, a więc w istocie były dzierżycielami w stosunku do Skarbu Państwa w rozumieniu art. 338 K.c., co uniemożliwiało im, podobnie jak w przypadku art. 128 K.c. nabycie na swoją rzecz własności ani innych praw rzeczowych. Dopiero wprowadzenie zmian do Kodeksu cywilnego stworzyło z dniem 1 lutego 1989 roku dla państwowych osób prawnych, a takimi były przedsiębiorstwa państwowe, możliwość nabywania dla siebie własności nieruchomości i innych praw rzeczowych (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2011 r., V CSK 502/10, LEX nr 1096048, z dnia 25 stycznia 2006 r. I CSK 11/2005 Monitor Prawniczy 2006/24 str. 1341, z dnia 10 kwietnia 2008 r. IV CSK 21/2008 LexPolonica nr 1879481, z dnia 17 grudnia 2008 r. I CSK 171/2008 OSNC 2010/1 poz. 15 i z dnia 17 grudnia 2010 r. III CZP 108/2010 LexPolonica nr 2427699 oraz wyroki z dnia 8 czerwca 2005 r. V CSK 680/2004 i z 31 maja 2006 r. IV CSK 149/2005 LexPolonica nr 409449). Powyższe oznacza, że w okresie sprzed daty 1 lutego 1989 roku, kiedy obowiązywał art. 128 K.c. wyrażający zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, to Skarb Państwa, a nie przedsiębiorstwo państwowe był posiadaczem urządzeń przesyłowych i cudzej nieruchomości, na której je posadowiono.
Zgodnie z art. 176 § 1 K.c. przedsiębiorca może doliczyć do swojego (i swoich poprzedników prawnych) okresu posiadania okres posiadania Skarbu Państwa, (jako poprzednika w posiadaniu), o ile zostaną spełnione wskazane w tym przepisie przesłanki. Dotyczy to przede wszystkim obowiązku udowodnienia przez przedsiębiorcę energetycznego, że doszło do przeniesienia posiadania na rzecz jego lub jego poprzedników prawnych przez Skarb Państwa. Wymaga ponownego podkreślenia, iż nie chodzi o wykazanie, iż uczestnik jako spółka jest następcą prawnym swojego poprzednika – przedsiębiorstwa państwowego, jak przyjął to bezkrytycznie Sąd I instancji, lecz o wykazanie przeniesienia posiadania służebności przesyłu przez Skarb Państwa na poprzednika prawnego uczestnika (por. analogicznie uzasadnienie wyroku SN z 25 kwietnia 2014r. II CSK 433/13 ). Przeniesienie posiadania służebności przesyłu zgodnie z art. 352§ 2 K.c. może nastąpić w sposób określony w art. 348-351 K.c. W toku procesu zabrakło jakichkolwiek dowodów wskazujących na taki sposób przeniesienia posiadania służebności.
Dlaczego już na wstępie napisałam, że w tej sprawie należy zacząć od pisma do przedsiębiorcy telekomunikacyjnego? Otóż nieruchomość mogła być wywłaszczona na mocy nieobowiązującej już ustawy o gospodarce nieruchomościami. Jeśli nie ma podstaw do zasiedzenia, można razem z żądaniem przesunięcia skrzynki dochodzić odszkodowania za bezumowne korzystanie za 10 lat wstecz. Odszkodowanie to odpowiada wartości czynszu, jaki otrzymałaby Pani wydzierżawiając grunt. Będzie to pas gruntu, plus droga dojazdowa do urządzenia. Może Pani żądać także wydania gruntu, o ile nie upłynął okres zasiedzenia.
Uregulowane w przepisie art. 222 K.c. roszczenia windykacyjne i negatoryjne wynikają z prawa własności i stanowią korelat uprawnień właściciela przewidzianych w art. 140 K.c. (…) Roszczenia windykacyjne i negatoryjne mają charakter obiektywny. Przysługują one właścicielowi, gdy nastąpi sam fakt naruszenia własności niezależnie od tego, czy osoba, która naruszyła własność, działała w dobrej czy w złej wierze. Innymi słowy, o ich powstaniu decyduje stan przedmiotowy (obiektywny,) nie zaś podmiotowa (subiektywna) ocena postępowania osoby naruszającej cudzą własność (por. np. T. Dybowski, Ochrona..., s. 112; J. Ignatowicz (w:) Komentarz, t. I, 1972, s. 583; S. Rudnicki, Komentarz, 2007, s. 349).
Samo roszczenie windykacyjne nie zapewnia właścicielowi pokrycia strat poniesionych w okresie, kiedy był on pozbawiony władztwa nad rzeczą. Wyrównanie tych strat może uzyskać za pomocą uregulowanych w komentowanym przepisie tzw. roszczeń uzupełniających (por. J. Ignatowicz (w:) Komentarz, t. I, 1972, s. 599 i n.). Ich treścią jest możliwość żądania od posiadacza stosownego wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, zwrotu pożytków lub ich równowartości oraz odszkodowania za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy, jej pogorszeniem lub utratą.
Zgodnie z treścią art. 222 § 2 K.c. – roszczenie negatoryjne jest to roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń skierowane przez właściciela przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą. Roszczenie negatoryjne przysługuje właścicielowi w przypadku bezprawnego naruszenia własności w inny sposób, aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą.
Tylko jeśli nie doszło do zasiedzenia służebności ani nie było decyzji wywłaszczeniowej, można będzie ubiegać się o jakiekolwiek pieniądze, w tym za bezumowne korzystanie z gruntu za ostatnie 10 lat (w Pani przypadku za okres, kiedy jest Pani właścicielką) i opłatę za ustanowienie służebności przesyłu. Dlatego proszę najpierw wystosować pismo, a dalsze kroki będzie można podjąć po zapoznaniu się z odpowiedzią przedsiębiorcy telekomunikacyjnego.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Magister prawa, absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Doświadczenie zdobyła w ogólnopolskiej sieci kancelarii prawniczych, po czym podjęła samodzielną praktykę. Specjalizuje się w prawie cywilnym, rodzinnym, pracy oraz ubezpieczeń społecznych. Posiada bogate doświadczenie w procedurach administracyjnych, prawem budowlanym oraz postępowaniach cywilnych. Prywatnie interesuje się sukcesją i planowaniem spadkowym oraz zabezpieczeniem firm.
Zapytaj prawnika
