• Autor: Anna Sufin
Właściciel nieruchomości ustanowił w formie aktu notarialnego służebność osobistą mieszkania pod warunkiem. Osoba warunkowo uprawniona zrzekła się w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym tej służebności zanim ziścił się warunek. Czy takie zrzeczenie się jest dopuszczalne i skuteczne?
Zgodnie z art. 89 Kodeksu cywilnego (K.c.) z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek). Warunkowo uprawniony może wykonywać wszelkie czynności, które zmierzają do zachowania jego prawa (art. 91 K.c.).
W Pana przypadku ustanowiono służebność osobistą pod warunkiem zawieszającym, tj. skutki czynności prawnej powstaną dopiero po nastąpieniu zdarzenia przyszłego i niepewnego. Zastrzeżenie warunku zawieszającego ma te konsekwencje, że strony związane są powstałym stosunkiem prawnym, nie mają dowolności w postępowaniu już od momentu jej dokonania. Jednak skutki rozporządzające lub zobowiązujące czynności dokonanej pod warunkiem zawieszającym nastąpią dopiero w przypadku ziszczenia się zdarzenia przyszłego i niepewnego (por. Strzebinczyk, Komentarz do art. 89 K.c., red. E. Gniewek, teza I.4, Legalis).
Przepisy o warunku stosuje się także do ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych (w tym służebności osobistej mieszkania) – prawa te mogą być ustanowione pod warunkiem (art. 245 § 2 K.c.). Zatem można ustanowić służebność osobistą pod warunkiem zawieszającym z tym że prawo to powstanie dopiero w momencie ziszczenia się warunku.
Na mocy art. 246 K.c. można zrzec się ograniczonego prawa rzeczowego. Zgodnie z tym przepisem:
„§ 1. Jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa. Oświadczenie o zrzeczeniu się prawa powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej.
§ 2. Jednakże gdy ustawa nie stanowi inaczej, a prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej.”
Zapytuje Pan, czy możliwe jest także zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego, które jeszcze nie powstało, ponieważ nie ziścił się warunek określony w czynności prawnej, która je ustanawiała.
W powyższym przedmiocie wypowiedzieli się przedstawiciele doktryny prawniczej. Otóż w doktrynie podnosi się, że zrzeczenie się może dotyczyć nie tylko prawa już ostatecznie ukonstytuowanego, ale także prawa ustanowionego pod warunkiem zawieszającym lub z zastrzeżeniem terminu początkowego, który jeszcze nie nadszedł (A. Bieranowski, Służebność mieszkania, 2010, s. 403; podobnie co do użytkowania: A. Sylwestrzak, Użytkowanie. Konstrukcja prawna, 2013, s. 532-533). Pogląd taki opiera się na założeniu, że skoro ustawodawca dopuszcza ustanowienie praw przyszłych, możliwe jest także ich zniweczenie. Zrzeczenie w takim wypadku odniesie skutek nie wygaśnięcia prawa (to jeszcze nie powstało), ale ustanowienia przeszkody do jego powstania.
Trzeba podkreślić, że służebność osobista ustanawiana jest z myślą o zaspokajaniu potrzeb osoby uprawnionej. I ta osoba uprawniona jest jedynym dysponentem przysługującego jej prawa – może też z niego zrezygnować w każdym wybranym przez siebie momencie.
„Zrzeczenie się stanowi podstawowy instrument zniesienia (tj. doprowadzenia do wygaśnięcia w drodze czynności prawnej) ograniczonego prawa rzeczowego. Uprawniony może zrzec się każdego ograniczonego prawa rzeczowego, niezależnie od jego typu ani tego, czy zostało ono ustanowione warunkowo lub z zastrzeżeniem terminu. Skutkiem zrzeczenia jest wygaśnięcie prawa. Czynność prawna powinna być bezwarunkowa (zob. wyr. SN z 21.3.1968 r., I CR 32/68, Legalis)” (por. K. Zaradkiewicz, Komentarz do art. 246 K.c., teza I.1, red. K. Pietrzykowski, Legalis).
Podsumowując, zrzeczenie się prawa służebności osobistej mieszkania ustanowionej pod warunkiem w momencie, gdy ten warunek się jeszcze nie ziścił, jest dopuszczalne i skuteczne.
Przepisy nie wymagają dla zrzeczenia się ograniczonego prawa rzeczowego szczególnej formy (por. wyr. SN z 21.3.1968 r., I CR 32/68, Legalis). Jednakże aby możliwe było wykreślenie tego prawa z księgi wieczystej, oświadczenie to musi mieć formę pisemną z podpisem notarialnie poświadczonym, bowiem podstawą wpisu do księgi wieczystej może być tylko dokument sporządzony w tej formie, chyba że przepisy szczególne przewidują inną formę (por. art. 31 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece).
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Anna Sufin
Zapytaj prawnika
