Ustanowienie służebności przejazdu - zmuszanie przez sąsiadów
• Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Sąsiedzi od kilkunastu lat przejeżdżali przez moją działkę do swojego pola, twierdząc, że mają do tego prawo. W końcu sprawdziłem księgi wieczyste i okazało się, że sąsiedzi są w błędzie. Chciałbym więc wreszcie ogrodzić moją posesję, ale sąsiedzi próbują mnie zmusić do ustanowienia służebności przejazdu na ich zasadach, czyli na tej „dzikiej” drodze (żadnych cech drogi ani śladów użytkowania) przez mój ogród. Nie chcę się na to zgodzić, ale wskazałem im inną, nieco dłuższą, drogę przejazdu do ich pola. Nie zgadzają się na tę propozycję i grożą sądem. Jaka jest moja sytuacja prawna i co powinienem teraz zrobić?
Ustanowienie drogi koniecznej
Jeśli faktycznie jest tak, jak Pan pisze, że służebność przebiegała zupełnie inną działką, a tu wykonywana była „na dziko”, bez wyraźnych znaków drogi – może Pan spokojnie ogrodzić swoją nieruchomość.
Skoro nie ma trwałego urządzenia – drogi – to nie może być mowy o zasiedzeniu służebności drogi koniecznej. Sąsiedzi mogą żądać ustanowienia drogi koniecznej – o ile oczywiście nie mają innego połączenia z drogą publiczną.
Służebność ta uregulowana jest w art. 145 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.), znajdującym się wśród przepisów o tzw. prawie sąsiedzkim (art. 140–154 K.c.). Oprócz tych regulacji stosuje się do niej oczywiście ogólne przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych (art. 244–251 K.c.) oraz przepisy o służebnościach.
Zgodnie z art. 145 K.c.:
„§ 1. Jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna).
§ 2. Przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między interesowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej”.
Służebność drogi koniecznej
Służebność drogi koniecznej może być ustanowiona na rzecz nieruchomości, która:
- nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub
- nie ma odpowiedniego dostępu do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich (co do pojęć „należenie” i „budynki gospodarskie” – zobacz niżej).
Jeżeli zachodzi jeden z tych przypadków, to trudno sobie wyobrazić, by nie był spełniony, wynikający z art. 285 § 2 K.c., warunek konieczności zwiększenia przez ustanowienie służebności, gospodarczej użyteczności nieruchomości władnącej. Tak więc generalnie nie trzeba już wtedy badać, czy został spełniony ten warunek, konieczny do tego, by można było ustanowić służebność.
Przeprowadzenie drogi koniecznej
Jak nakazuje art. 145 § 2 zdanie pierwsze, przeprowadzenie drogi koniecznej powinno nastąpić z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Oznacza to np., że w zasadzie wykluczone jest przeprowadzenie drogi koniecznej przez siedlisko nieruchomości obciążonej (zobacz postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 13 lutego 1985 r.; sygn. akt III CRN 311/84; LexPolonica nr 350724). Z kolei § 3 wspomnianego przepisu wymaga, by przeprowadzenie drogi koniecznej uwzględniało interes społeczno-gospodarczy.
Z treści art. 145 K.c. wynika, że ustanowienie służebności drogi koniecznej może nastąpić nie tylko wtedy, gdy nieruchomość w ogóle nie ma dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, ale także, gdy dostęp co prawda istnieje, tyle że jest „nieodpowiedni”. Kryterium „odpowiedniości” jest niewątpliwie nieostre i wymaga konkretyzacji w rozważanych stanach faktycznych. Najogólniej powiedzieć można, iż dostęp uznany zostanie za nieodpowiedni, jeśli nie da się z niego korzystać tak, by możliwe było użytkowanie nieruchomości zgodnie z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem (zobacz art. 140 kodeksu cywilnego). Przykładem może być np. sytuacja, gdy przejazd drogą, do której istnieje dostęp, przez znaczną część roku jest utrudniony lub niemożliwy ze względu na jej zły stan techniczny (zobacz uchwałę Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 14 sierpnia 1985 r.; sygn. akt III CZP 44/85; OSNCP 1986 r., nr 7–8, poz. 106) lub gdy wyjazd z nieruchomości przylegającej do drogi publicznej stwarza niebezpieczeństwo dla właściciela tej nieruchomości, jak i innych uczestników ruchu drogowego (zobacz postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 7 lipca 1999 r.; sygn. akt II CKN 786/98; OSNC 2000 r. nr 2 poz. 34).
Obciążenie nieruchomości służebnością drogi koniecznej
Sformułowania użytego w Kodeksie cywilnym nie wolno jednak rozumieć zbyt szeroko, ponieważ obciążenie nieruchomości służebnością drogi koniecznej stanowi ograniczenie znajdującego się pod ochroną Konstytucji prawa własności właściciela nieruchomości obciążonej (zobacz art. 64 Konstytucji). W związku z powyższym, nie można twierdzić, że istniejący dostęp do drogi publicznej jest nieodpowiedni, bo dostęp uzyskany dzięki służebności byłby wygodniejszy, np. dlatego że łączyłby nieruchomość z innym odcinkiem drogi publicznej niż przylegający do nieruchomości, dla której miałaby być ustanowiona służebność. Zasadniczo przyjąć należy, iż tylko wyjątkowo niedogodne połączenie z drogą publiczną uzasadnia żądanie ustanowienia drogi koniecznej. Trzeba również podkreślić, że żądanie takie nie jest uzasadnione wtedy, gdy co prawda dostęp do drogi publicznej nie istnieje lub jest nieodpowiedni, ale właściciel może sobie taki dostęp zapewnić lub dostęp istniejący uczynić odpowiednim (np. wykonać prace przystosowujące istniejący dostęp do swoich potrzeb). Ważne jest więc, by w konkretnej sytuacji najpierw zbadać, czy faktycznie nie ma żadnej możliwości wyznaczenia przez właściciela nieruchomości odpowiedniego dostępu na jego własnej nieruchomości.
Podobnie będzie, jeśli brak lub nieodpowiedniość dostępu są rezultatem działalności właściciela nieruchomości, np. w wyniku wzniesienia przez niego budynku, którego usytuowanie uniemożliwia dostęp do drogi publicznej (zobacz np. postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 18 września 1998 r.; sygn. akt III CKN 609/97; OSNC 1999 r. nr 3, poz. 55). Nie ma znaczenia także to, że w sytuacji usytuowania działki przy drodze publicznej nie ma np. dojazdu, jeżeli jest zapewniony swobodny dostęp pieszy (zobacz postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 stycznia 1997 r.; sygn. akt I CKN 55/96; niepublikowany).
Pojęcie drogi publicznej
Pojęcie drogi publicznej zdefiniowane jest w ustawie z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (j.t. Dz. U. 2007 r. Nr 19 poz. 115). Zgodnie z art. 2 tej ustaw, drogami publicznymi są drogi : krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne. Brak bezpośredniego dostępu do drogi, która nie jest drogą publiczną w rozumieniu ustawy o drogach publicznych, nie uzasadnia jednak ustanowienia służebności drogi koniecznej (zobacz uchwałę Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 22 listopada 1982 r.; sygn. akt III CZP 44/82; OSNCP 1983 r., nr 5–6, poz. 70).
Brak dostępu do budynków gospodarskich
Jak wyżej wskazano, służebność drogi koniecznej może być także ustanowiona dla nieruchomości, która nie posiada odpowiedniego dostępu do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich. Chodzi tu więc o sytuację, gdy brak odpowiedniego dostępu z jednej nieruchomości do położonych na innej nieruchomości budynków gospodarskich, które „należą” do pierwszej nieruchomości. Należy zaznaczyć, że nie uzasadnia żądania wyznaczenia drogi koniecznej przypadek, w którym co prawda brak jest odpowiedniego dostępu do innych nieruchomości, należących do właściciela nieruchomości, domagającego się wyznaczenia drogi, lecz nie ma na nich budynków gospodarczych (zobacz wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 26 listopada 1999 r.; sygn. akt III CKN 467/98; OSNC 2000 r., nr 5, poz. 102).
Co do rozumienia pojęcia „należenia”, wypada uznać za trafny pogląd (tak: S. Rudnicki Prawo obrotu nieruchomościami, Warszawa 2001, s. 837), że aby uznać dane budynki za należące do nieruchomości, na rzecz której ma być ustanowiona służebność:
- po pierwsze, właściciel tej nieruchomości powinien być również właścicielem budynków lub przynajmniej mieć do nich tytuł prawny, charakteryzujący się trwałością,
- po drugie, budynki te muszą być konieczne do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej.
Często warunki te będą spełnione w przypadku połączenia w jednej księdze wieczystej dwóch niegraniczących ze sobą nieruchomości, dlatego, że stanowią gospodarczą całość (zobacz art. 21 ustawy o księgach wieczystych i hipotece; j.t. Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361).
W art. 145 K.c. brak jest definicji „budynku gospodarczego”. Przyjmuje się, że wymóg gospodarczego przeznaczenia spełniają wszelki budynki służące takim celom, w tym także mieszkalne, natomiast samo pojęcie „budynku” określa się w nawiązaniu do art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (j.t. Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118).
Służebność drogi koniecznej ustanowiona jako służebność osobista
Zgodnie z art. 146 K.c. służebność drogi koniecznej może być także ustanowiona jako służebność osobista (stosuje się do niej art. 296–305 K.c), jeżeli z żądaniem wystąpi samoistny posiadacz (a nie właściciel) nieruchomości posiadającej nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej lub budynków gospodarskich. Ponieważ służebność ta jest wtedy służebnością osobistą, jest ona niedziedziczna i nie można przenieść uprawnień do jej wykonywania. Wygasa ona również w razie ustania posiadania i przeniesienia posiadania na inną osobę.
Jeśli potrzeba ustanowienia służebności drogi koniecznej wynika z podziału nieruchomości, co często się zdarza w praktyce (np. jedna z nieruchomości powstałych z podziału nie ma dostępu do drogi publicznej), droga konieczna winna być co do zasady poprowadzona przez grunty, które były przedmiotem podziału, chyba że byłoby to nieracjonalne z gospodarczego punktu widzenia (zobacz art. 145 § 2 zdanie drugie K.c.).
Należy nadmienić, że przepisy dotyczące drogi koniecznej stosuje się także do sytuacji, w której istnieje konieczność doprowadzenia przewodów wodociągowych (zobacz uchwałę Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 3 czerwca 1965 r.; sygn. akt III CO 34/65; OSNCP 1966 r., nr 7–8, poz. 109) czy elektrycznych (zobacz orzeczenie Sądu Najwyższego z 31 grudnia 1962 r.; sygn. akt II CR 1002/62; OSPiKA 1964 r., nr 5, poz. 91). W orzeczeniu z 30 sierpnia 1991 r. (sygn. akt III CZP 73/91; OSNCP 1992 r., nr 4, poz. 53) Sąd Najwyższy stwierdził, że możliwość wyznaczenia drogi koniecznej, w przypadku braku połączenia z siecią elektryczną, istnieje także w przypadku, gdy nieruchomość, która nie ma takiego połączenia, nie jest zabudowana.
Przepisów o drodze koniecznej nie należy natomiast stosować do sytuacjach, w których nie chodzi o brak dostępu (do drogi lub do innych swoich budynków), np. do ustanowienia służebności czerpania wody ze studni położonej na sąsiedniej nieruchomości (zobacz postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 4 listopada 1997 r.; sygn. akt II CKN 429/97; niepublikowane).
Zapewnienie sąsiadom dojazdu na pole
Jeśli ma Pan możliwość zapewnienia sąsiadom dojazdu na pole inną drogą – proszę im napisać, że zgadza się Pan na ustanowienie służebności drogi koniecznej tam, gdzie Pan uważa – wskazać gdzie. W razie gdy sąsiedzi wniosą sprawę do sądu – ma Pan czyste konto – nie dał im Pan powodu do wytoczenia postępowania. Chciał Pan umownie ustanowić służebność.
Sąd ustali służebność tak, aby najmniej obciążała nieruchomość obciążoną. Niekoniecznie więc najkrótszą drogą. Tu biegły wykona mapę i ewentualne możliwości przeprowadzenia drogi. Ale nie musi być to przez posesję. Jeśli wskaże Pan taką możliwość – nie powinno być problemu z załatwieniem sporu sądowego według Pana propozycji.
Przykłady
Sąsiedzki konflikt o drogę przez podwórko
Pan Jan od lat zmagał się z problemem sąsiadów, którzy przejeżdżali przez jego podwórko do swoich pól. Początkowo uznawał to za niegroźną sytuację, jednak kiedy postanowił postawić ogrodzenie, sąsiedzi zaczęli naciskać na ustanowienie służebności przejazdu. Sprawdził księgi wieczyste i dowiedział się, że nie mają do tego żadnych praw. Zaproponował alternatywną drogę wzdłuż granicy działki, lecz spotkał się z odmową. Ostatecznie sprawa trafiła do sądu, który przyznał mu rację, podkreślając, że dostęp do drogi publicznej powinien być ustanowiony w sposób najmniej uciążliwy dla właściciela nieruchomości.
Niechciany skrót przez ogród
Pani Maria, właścicielka dużej działki rekreacyjnej, zauważyła, że sąsiedzi zaczęli coraz częściej korzystać z jej terenu jako skrótu do pobliskiej drogi. Z biegiem lat utworzyła się tam nieformalna ścieżka, którą traktowano jako drogę publiczną. Gdy zdecydowała się na budowę altany, sąsiedzi zaczęli protestować, twierdząc, że mają prawo do przejazdu. Po konsultacji z prawnikiem dowiedziała się, że nie istnieje żadna formalna służebność, a jedynie wieloletnie użytkowanie terenu bez jej zgody. Postawiła ogrodzenie, a sąsiedzi, mimo początkowych gróźb, ostatecznie skorzystali z innego, legalnego dojazdu.
Służebność wbrew woli właściciela
Pan Tomasz, po zakupie działki rolnej, zorientował się, że sąsiedzi regularnie przejeżdżają przez jego teren do swojego gospodarstwa. Gdy próbował negocjować zmianę trasy przejazdu, usłyszał, że „tak było od zawsze” i że nie zamierzają zmieniać przyzwyczajeń. Kiedy sprawa trafiła do sądu, sąsiedzi próbowali wykazać zasiedzenie służebności, jednak brak trwałych śladów użytkowania (takich jak droga utwardzona) przemówił na korzyść pana Tomasza. Sąd wyznaczył nową trasę przejazdu przez mniej uciążliwą część jego działki, zgodnie z zasadą najmniejszego obciążenia nieruchomości obciążonej.
Podsumowanie
Ustanowienie służebności przejazdu jest kwestią, która często prowadzi do konfliktów sąsiedzkich, zwłaszcza gdy jedna ze stron od lat korzysta z cudzej nieruchomości bez odpowiednich podstaw prawnych. Właściciel działki ma prawo do jej swobodnego użytkowania i ochrony swojej własności, jednak sąsiedzi mogą dochodzić swoich praw, jeśli rzeczywiście nie mają innego dostępu do drogi publicznej. Kluczowe jest zrozumienie przepisów prawa cywilnego oraz zasady, że ustanowienie służebności powinno odbywać się z jak najmniejszym obciążeniem nieruchomości obciążonej. W przypadku sporu warto poszukiwać polubownych rozwiązań, jednak ostateczna decyzja może należeć do sądu, który bierze pod uwagę zarówno interesy stron, jak i aspekty społeczno-gospodarcze.
Oferta porad prawnych
Oferujemy kompleksowe porady prawne w zakresie ustanowienia służebności przejazdu oraz rozwiązywania sporów sąsiedzkich związanych z dostępem do drogi publicznej. Nasze usługi obejmują analizę stanu prawnego nieruchomości, doradztwo w zakresie możliwości ustanowienia lub obrony przed nieuzasadnionymi roszczeniami, a także reprezentację w negocjacjach i postępowaniach sądowych.
Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 13 lutego 1985 r.; sygn. akt III CRN 311/84
3. Uchwałę Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 14 sierpnia 1985 r.; sygn. akt III CZP 44/85
4. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 7 lipca 1999 r.; sygn. akt II CKN 786/98
5. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 4 listopada 1997 r.; sygn. akt II CKN 429/97
6. Uchwałę Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 3 czerwca 1965 r.; sygn. akt III CO 34/65
7. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350
8. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - Dz.U. 2004 nr 54 poz. 535
9. Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń - Dz.U. 1971 nr 12 poz. 114
10. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane - Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414
11. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym - Dz.U. 1997 nr 98 poz. 602
12. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118
13. Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego - Dz.U. 2001 nr 71 poz. 733
14. Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej - Dz.U. 1997 nr 9 poz. 43
15. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - Dz.U. 1999 nr 60 poz. 636
16 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa - Dz.U. 1997 nr 137 poz. 926
17. Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy - Dz.U. 1999 nr 83 poz. 930
18. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej - Dz.U. 2004 nr 148 poz. 1564
19. Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz.U. 1982 nr 19 poz. 147
20. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego - Dz.U. 1960 nr 30 poz. 168
21. Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - Dz.U. 1983 nr 45 poz. 207
22. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1398
23. Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - Dz.U. 1991 nr 7 poz. 24
24. Ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali - Dz.U. 1994 nr 85 poz. 388
25. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe - Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939
26. Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych - Dz.U. 2001 nr 4 poz. 27
27. Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych - Dz.U. 1991 nr 9 poz. 31
28. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami - Dz.U. 1997 nr 115 poz. 741
29. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym - Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717
30. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych - Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037
31. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - Dz.U. 2005 nr 167 poz. 1398
32. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela - Dz.U. 1982 nr 3 poz. 19
33. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593
34. Ustawa z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin - Dz.U. 1994 nr 10 poz. 36
35. Ustawa z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin - Dz.U. 1994 nr 53 poz.214
36. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi - Dz.U. 2008 nr 234 poz. 1570
37. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887
38. Ustawa z dnia 23 stycznia 1968 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin - Dz.U. 1968 nr 3 poz. 10
39. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych - Dz.U. 1997 nr 123 poz. 776
40. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe - Dz.U. 2003 nr 60 poz. 535
41. Ustawa z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska - Dz.U. 2008 nr 220 poz. 1414
42. Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego - Dz.U. 2014 poz. 1741
43. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych - Dz.U. 1974 nr 14 poz. 85
44. Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy - Dz.U. 1999 nr 83 poz. 930
45. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi - Dz.U. 1982 nr 35 poz. 230
46. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej - Dz.U. 1989 nr 29 poz. 154
47. Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych - Dz.U. 1985 nr 14 poz. 60
48. Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie - Dz.U. 1991 nr 22 poz. 91
49. Ustawa z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych - Dz.U. 2019 poz. 2019
50. Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy - Dz.U. 2011 nr 21 poz. 112
51. Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych - Dz.U. 2000 nr 86 poz. 959
52. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej - Dz.U. 2011 nr 112 poz. 654
53. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego - Dz.U. 1994 nr 111 poz. 535
54. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne - Dz.U. 1989 nr 30 poz. 163
55. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej - Dz.U. 2001 nr 112 poz. 1198
56. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych - Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83
57. Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów - Dz.U. 2007 nr 192 poz. 1378
58. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880 59. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków - Dz.U. 2001 nr 72 poz. 747
60. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych - Dz.U. 2003 nr 124 poz. 1152
61. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym - Dz.U. 1997 nr 98 poz. 602
62. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej - Dz.U. 2005 nr 180 poz. 1493
63. Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych - Dz.U. 1985 nr 14 poz. 60
64. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - Dz.U. 2003 nr 162 poz. 1568
65. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia - Dz.U. 2001 nr 106 poz. 1148
66. Ustawa z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym - Dz.U. 2000 nr 50 poz. 580
67. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich - Dz.U. 1982 nr 35 poz. 228
68. Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych - Dz.U. 2001 nr 4 poz. 27
69. Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne - Dz.U. 1989 nr 30 poz. 163
70. Kodeks Etyki Adwokackiej - https://www.adwokatura.pl/etyka-adwokacka/
71. Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne - Dz.U. 2004 nr 171 poz. 1800
72. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych - Dz.U. 1959 nr 11 poz. 62
73. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy - Dz.U. 1997 nr 90 poz. 557
74. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji - Dz.U. 1990 nr 30 poz. 179
75. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym - Dz.U. 1990 nr 16 poz. 95
76. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych - Dz.U. 1995 nr 16 poz. 78
77. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych - Dz.U. 1995 nr 16 poz. 78
78. Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce - Dz.U. 2018 poz. 1668
79. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych - Dz.U. 2003 nr 228 poz. 2255
80. Ustawa z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników - Dz.U. 1995 nr 142 poz. 702
81. Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego - Dz.U. 2003 nr 64 poz. 592
82. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne - Dz.U. 1997 nr 54 poz. 348
83. Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach - Dz.U. 2013 poz. 21
84. Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne - Dz.U. 2017 poz. 1566
85. Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej - Dz.U. 2001 nr 49 poz. 508
86. Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych - Dz.U. 2001 nr 71 poz. 734
87. Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych - Dz.U. 2003 nr 124 poz. 1152
88. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii - Dz.U. 2005 nr 179 poz. 1485
89. Ustawa z dnia 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych - Dz.U. 2017 poz. 2361
90. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej - Dz.U. 2004 nr 173 poz. 1807
91. Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym - Dz.U. 1997 nr 121 poz. 769
92. Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych - Dz.U. 2008 nr 223 poz. 1458
93. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach - Dz.U. 1991 nr 101 poz. 444
94. Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach - Dz.U. 2013 poz. 1650
95. Ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny - Dz.U. 2022 poz. 655
96. Ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji - Dz.U. 1999 nr 53 poz. 549
97. Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie - Dz.U. 1991 nr 22 poz. 9
98. Ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym - Dz.U. 2009 nr 3 poz. 11
99. Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych - Dz.U. 2003 nr 80 poz. 721
100. Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami - Dz.U. 2011 nr 30 poz. 151
101. Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim - Dz.U. 2012 poz. 161
102. Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe - Dz.U. 1936 nr 37 poz. 282
103. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy - Dz.U. 2004 nr 99 poz. 1001
104. Ustawa z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska - Dz.U. 2008 nr 220 poz. 1414
105. Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym - Dz.U. 2023 poz. 1429
106. Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych - Dz.U. 2018 poz. 1000
107. Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji - Dz.U. 1993 nr 7 poz. 34
108. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach - Dz.U. 1989 nr 20 poz. 104
109. Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe - Dz.U. 1984 nr 53 poz. 272
110. Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze - Dz.U. 1982 nr 30 poz. 210
111. Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy - Dz.U. 2018 poz. 647
112. Ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich - Dz.U. 2016 poz. 862
113. Ustawa z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich - Dz.U. 2022 poz. 1700
114. Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej - Dz.U. 2001 nr 49 poz. 508
115. Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców - Dz.U. 2018 poz. 646
116. Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne - Dz.U. 1998 nr 144 poz. 930
117. Ustawa z dnia 9 marca 2017 r. o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami - Dz.U. 2017 poz. 648
118. Ustawa z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej - Dz.U. 1995 nr 86 poz. 433
119. Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. Prawo konsularne - Dz.U. 2015 poz. 1274
120. Ustawa z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych - Dz.U. 2018 poz. 770
121. Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 14 września 2023 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli - Dz.U. 2023 poz. 2102
122. Ustawa z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin - Dz.U. 1974 nr 21 poz. 117
123. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie - Dz.U. 2022 poz. 1225
124. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich,Dz. U. 1999 nr 65 poz. 743
125. Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe, Dz.U. 2017 poz. 59
126. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji Dz.U. 1966 nr 24 poz. 151
127. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - Dz.U. 1992 nr 21 poz. 86
128. Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej - Dz.U. 2018 poz. 1629
129. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 kwietnia 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu - Dz.U. 2023 poz. 1124
130. Ustawa z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych - Dz.U. 2018 poz. 2215
131. Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej, sporządzona w Brukseli dnia 29 maja 2000 r. - Dz.U. 2007 nr 135 poz. 950
132. Ustawa z dnia 13 lutego 2020 r. o ochronie roślin przed agrofagami - Dz.U. 2020 poz. 424
132. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach - Dz.U. 2024 poz. 399
133. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE - (ogólne rozporządzenie o ochronie danych)
134. Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 28 lutego 2022 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie właściwości organów podatkowych - Dz.U. 2022 poz. 565
135. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko - Dz.U. 2008 nr 199 poz. 1227
136. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko - Dz.U. 2019 poz. 1839
137. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
138. Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę - Dz.U. 2002 nr 200 poz. 1679
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Magister prawa, absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Doświadczenie zdobyła w ogólnopolskiej sieci kancelarii prawniczych, po czym podjęła samodzielną praktykę. Specjalizuje się w prawie cywilnym, rodzinnym, pracy oraz ubezpieczeń społecznych. Posiada bogate doświadczenie w procedurach administracyjnych, prawem budowlanym oraz postępowaniach cywilnych. Prywatnie interesuje się sukcesją i planowaniem spadkowym oraz zabezpieczeniem firm.
prawnicy z dużym doświadczeniem
Zapytaj prawnika
NAJNOWSZE
» Jak zabezpieczyć prawo do służebności po śmierci właściciela mieszkania bez księgi wieczystej?
» Służebność mieszkania jako ochrona dla małżonka, jak uniknąć konfliktów po śmierci?
» Służebność drogi koniecznej, co zrobić, gdy sąsiad likwiduje istniejący dojazd?
» Rozbudowa domu a przeszkody ze strony PGE, czy muszę płacić za przeniesienie kabla elektrycznego?
» Prawa właściciela nieruchomości wobec użytkowania infrastruktury telekomunikacyjnej
Polecamy
Zadaj pytanie »
- Zmuszenie gminy do przygotowania drogi dojazdowej do działki budowlanej
- Czy muszę wyrazić zgodę na przeprowadzenie kabla na mojej ziemi?
- Przesunięcie słupa elektrycznego na koszt zakładu energetycznego
- Przesunięcie słupa do granicy działki a pokrycie kosztów przez energetykę
- Linie średniego napięcia na posesji
- Minimalna szerokość drogi dojazdowej - 3 m czy 5 m?
