• Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Otrzymaliśmy od cioci mieszkanie w ramach umowy dożywocia. Ciocia przebywa w domu opieki i jej stan wskazuje, że już raczej nigdy z niego nie wyjdzie o własnych siłach. Nam ciąży utrzymywanie mieszkania i myślimy nad jego sprzedażą, ale w III dziale księgi wieczystej jest wpisane prawo osobiste na rzecz cioci, co będzie zapewne przeszkodą w znalezieniu kupca. Czytałem, że istnieje możliwość złożenia wniosku o usunięcie tego wpisu na podstawie oświadczenia osoby uprawnionej o zrzeczeniu się prawa osobistego. Nie chodzi mi tutaj o wygaśnięcie umowy dożywocia, a jedynie o zniesienie prawa osobistego do lokalu. Pozostałe zapisy o zapewnieniu schronienia, wyżywienia i opieki dalej pozostałby w mocy. Obecnie utrzymujemy pobyt cioci w domu opieki oraz puste mieszkanie. Na różnych stronach jest informacja, że do wniosku do sądu powinno załączyć się takie oświadczenie z potwierdzonym notarialnie podpisem osoby uprawnionej. Czy w naszym przypadku, gdzie mamy sporządzone dwa lata temu notarialnie upoważnienie m.in. do reprezentowania cioci przed sądami, wystarczy moje oświadczenie lub po prostu wniosek o wykreślenie tego zapisu z opisem sytuacji? Dodam, że umowę dożywocia spisywałem u notariusza niejako sam ze sobą, na podstawie tego upoważnienia.
Zgodnie z art. 913 § 1 Kodeksu cywilnego „jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień”.
Można wnosić do sądu o zamianę dożywocia na rentę. „Z uregulowania zawartego w § 1 art. 913 wynika, że sąd »zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia«. Oznacza to, że decyzja co do tego, czy mają być zamienione na rentę wszystkie uprawnienia wynikające z prawa dożywocia, czy też tylko niektóre z nich nie należy – w razie sporu - do osoby żądającej zamiany, lecz do sądu, który przy rozstrzyganiu w tej sprawie zobowiązany jest uwzględniać interesy obu stron, w tym rodzaj świadczeń oraz tło i charakter nieporozumień. Wysokość renty powinna odpowiadać wartości uprawnień, w zamian których jest ona zasądzana” (S. Dmowski Stanisław i in., Najnowsze wydanie: Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, tom II, Warszawa 2007).
Albo załatwić to u notariusza. Celem umowy o dożywocie jest zapewnienie zbywcy albo osobie mu bliskiej – w zamian za przeniesienie własności nieruchomości – dożywotniego utrzymania. Takie ukształtowanie świadczeń stron, zwłaszcza zakres świadczenia zobowiązanego, wyraźnie wskazuje, że podstawową funkcją umowy dożywocia jest jej funkcja alimentacyjna [por. np. Z. Radwański (w:) Prawo zobowiązań – część szczegółowa. System Prawa Prywatnego, t. 8]. Za niebudzące wątpliwości przyjąć należy, iż zakres potrzeb uprawnionego może ulegać zmianom w zależności od sytuacji życiowych, zdarzeń losowych, podejmowanych czynności faktycznych i prawnych. W kontekście powyższego niczym nieusprawiedliwionym pozostawałoby wykluczenie – w ramach swobody kontraktowej – możliwości poddawania stosunków mających za cel zaspokojenie potrzeb uprawnionego, odpowiednim do zachodzących zmian, modyfikacjom.
Brak, z uwagi na powołaną wyżej funkcję, także dostatecznego uzasadnienia do odmówienia dożywotnikowi, uprawnienia do jednostronnej rezygnacji z korzystania ze świadczeń przewidzianych w umowie, wówczas gdyby świadczenie to straciło dla niego znaczenie [co dopuszczalności zrzeczenia się świadczeń z umowy o dożywocie przez uprawnionego por. T. Bielska-Sobkowicz (w:) Kodeks cywilny, Komentarz, Księga Trzecia, Zobowiązania, LexisNexis, 2013, a także uchwałę SN z dnia 21 maja 1984 r., dygn. akt III UZP 22/84]. Przy czym tego rodzaju rezygnacji nie należy utożsamiać z rozwiązaniem umowy o dożywocie, której dopuszczalności sprzeciwia się szczególna regulacja art. 913 § 2, lecz działaniem w ramach przysługującej wierzycielowi swobody dysponowania przysługującym mu uprawnieniem. W konsekwencji tego rodzaju rezygnacja nie niweczy skuteczności przeniesienia nieruchomości i nie rodzi roszczenia o jego powrotne przeniesienie.
Powyższy kierunek wykładni wspiera odesłanie przez ustawodawcę do odpowiedniego stosowania do obciążenia nieruchomości przepisów o ograniczonych prawach rzeczowych. Wskazać bowiem trzeba, iż instytucja obciążenia nieruchomości prawem dożywocia nie kreuje zakresu powinności, lecz je odzwierciedla; jest tylko swoistym zabezpieczeniem realizacji uprawnień dożywotnika ustalonych, co do zakresu, w umowie o dożywocie. Skoro jednak celem przepisu art. 910 § 1 zd. 1 jest zabezpieczenie interesów dożywotnika przez obciążenie nieruchomości prawem, to w sposób oczywisty zakres obciążenia powinien być skorelowany z zakresem uprawnień wynikających z umowy. Wydaje się bowiem, iż odpowiedzialność rzeczowa w wypadku umów o dożywocie nie może być szersza, niż osobista za zobowiązania objęte treścią tego prawa. Jeżeli więc modyfikacji ulega np. zakres uprawnienia dożywotnika, to i obciążenie nieruchomości ulega stosownej modyfikacji.
Jeżeli zaś dożywotnik jednostronnie zrzeka się świadczeń przewidzianych w umowie o dożywocie obciążenie nieruchomości traci rację bytu (nie sposób bowiem przyjmować, aby mogło istnieć „beztreściowe” obciążenie nieruchomości). Odesłanie więc do stosowania przepisów o ograniczonych prawach rzeczowych, w tym przepisu art. 246 § 1, pozwala na zachowanie spójności między zakresem uprawnienia, a zakresem obciążenia nieruchomości, wobec czego możliwe pozostaje stosowanie wskazanej regulacji wprost.
W świetle powyższego uznać należy, iż złożenie (zobowiązanej z umowy o dożywocie) przez (dożywotnika) oświadczenia o zrzeczeniu się świadczeń z umowy o dożywocie i wyrażenie zgody na wykreślenie obciążającego nieruchomości prawa dożywocia, jest skuteczne i nie narusza przepisów i może być podstawą do wykreślenia z KW obciążenia.
Możliwość zrzeczenia się praw dożywocia nie budzi wątpliwości wobec odesłania zawartego w art. 910 § 1 do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących praw rzeczowych ograniczonych, w tym do przepisu art. 246 § 1, wedle którego jeżeli uprawniony zrzeka się ograniczonego prawa rzeczowego, prawo to wygasa.
Obawiam się, że nie zostanie uznane oświadczenie zrzeczenia się dożywocia w imieniu uprawnionej cioci, przez osobę zobowiązaną do dożywocia. Nie chodzi o reprezentowanie przed sądem, ale samo oświadczenie o rezygnacji z dożywocia.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Magister prawa, absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Doświadczenie zdobyła w ogólnopolskiej sieci kancelarii prawniczych, po czym podjęła samodzielną praktykę. Specjalizuje się w prawie cywilnym, rodzinnym, pracy oraz ubezpieczeń społecznych. Posiada bogate doświadczenie w procedurach administracyjnych, prawem budowlanym oraz postępowaniach cywilnych. Prywatnie interesuje się sukcesją i planowaniem spadkowym oraz zabezpieczeniem firm.
Zapytaj prawnika
