• Data: 2024-05-12 • Autor: Katarzyna Bereda
Służebność przesyłu dotyczący zarówno właścicieli nieruchomości, jak i przedsiębiorstw przesyłowych. Na mocy przepisów Kodeksu cywilnego możliwe jest ustanowienie służebności na rzecz przedsiębiorcy, który potrzebuje korzystać z czyjejś nieruchomości w celu prawidłowego funkcjonowania swoich urządzeń przesyłowych. W takiej sytuacji znalazł się pan Daniel. PGE chce poprzez jego działkę (grunty orne) przeprowadzić ziemny kabel energetyczny linii 20 KW wraz ze studzienka światłowodową. Obecnie spółka działająca w imieniu PGE chce podpisać z nim wstępne porozumienie odnośnie odszkodowania za ustanowienie służebności przesyłu. Nasz klient pyta, jak można wyliczyć wysokość wynagrodzenia za odszkodowanie za służebność przesyłu. Czy jest to kwota jednorazowa, czy roczna np. na 10 lat? Szerokość działki w miejscu przeprowadzenia kabla to około 25 m, jednak od drogi dojazdowej do miejsca przeprowadzenia kabla, czyli gdy zajdzie potrzeba dojazdu do kabla – to około 150 metrów.
Zgodnie z treścią art. 3051 Kodeksu cywilnego (K.c.): „Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu)”. Zgodnie natomiast z treścią art. 3052 K.c.:
„§ 1. Jeżeli właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem.
§ 2. Jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu”.
Zobacz też: Ile żądać za służebność przesyłu
Jak wynika z przywołanej regulacji oraz stanowiska doktryny w tym zakresie – Wysokość wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu na podstawie art. 3052 K.c. powinna uwzględniać przede wszystkim spadek wartości użytkowej nieruchomości, która będzie obciążona taką służebnością. Czynnikami, które mogą wywierać wpływ na jego wielkość, są: 1) charakter nieruchomości, która ma być obciążona – położenie, rodzaj, rozmiar, kształt; 2) jej społeczno-gospodarcze przeznaczenie ujęte w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a w ich braku właściwości terenu i sposób korzystania z nieruchomości sąsiednich; 3) utrata pożytków; 4) zakres ograniczenia w prawie rozporządzania, swobodnego decydowania o przeznaczeniu i zagospodarowaniu nieruchomości, która ma być obciążona; 5) zakres i sposób ingerencji przedsiębiorcy w prawa właściciela nieruchomości, która ma być obciążona; 6) zakres i sposób pozbawienia władztwa nad nieruchomością, która ma być obciążona; 7) umiejscowienie urządzeń; 8) trwałość i nieodwracalność obciążenia w dłuższej perspektywie (por. post. SN z 08.02.2013 r., IV CSK 317/12, Legalis; post. SN z 27.2.2013 r., IV CSK 440/12, Legalis). Wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu może być odpowiednio zmniejszona, gdy jej ustanowienie służy również zwiększeniu użyteczności nieruchomości obciążanej. Górną granicą wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu powinna być co do zasady wartość zajętej nieruchomości (post. SN z 18.04.2012 r., V CSK 190/11, Legalis).
Kodeks cywilny nie normuje sposobu ustalenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności, w tym także służebności przesyłu
Wynagrodzenie powinno zostać każdorazowo ustalone– proporcjonalnie do stopnia ingerencji w prawo własności, z zachowaniem kryteriów obiektywnych służebności. Zdaniem SN „wynagrodzenie powinno być ekwiwalentne, ustalane każdorazowo indywidualnie i dostosowane do okoliczności istotnych w danej sprawie, z uwzględnieniem stopnia faktycznej i prawnej uciążliwości, której doznaje właściciel nieruchomości. Należy je określać proporcjonalnie do stopnia ingerencji w treść prawa własności, w sposób adekwatny do ograniczeń spowodowanych ustanowieniem służebności” (post. SN z 09.08.2016 r., II CSK 770/15, Legalis; post. SN z 20.4.2017 r., II CSK 505/16, Legalis).
Jak wynika z opinii doktryny, w tym red. Osajda: Trwałość utrudnień i istotnych ograniczeń w eksploatacji nieruchomości uzasadniać będzie zazwyczaj przyznanie wynagrodzenia okresowego przez cały okres istnienia obciążenia, a nawet stanowić podstawę ustalenia czasu trwania służebności. W takim bowiem przypadku daleko idące ograniczenie możliwości wytyczania uprawnień właścicielskich oraz brak rzeczowego powiązania istnienia służebności ze świadczeniem wynagrodzenia okresowego czyni wątpliwą dopuszczalność ustanowienia służebności ad infinitum (zob. Nb 73 do art. 285). Wynagrodzenie jednorazowe nie powinno odpowiadać pełnej wartości obciążonej nieruchomości, skoro powstałe ograniczone prawo rzeczowe nie pozbawia właściciela jego prawa, a także władania rzeczą w zakresie wykraczającym poza potrzebę istnienia służebności. Trudno natomiast byłoby przyjąć możliwość zasądzenia wynagrodzenia jednorazowego w razie istotnego i trwałego ograniczenia wykonywania własności, w szczególności wówczas, gdyby urządzenie przesyłowe miało istnieć na całej lub istotnej części nieruchomości. Jak wskazuje SN: „(…) muszą zawodzić kryteria ustalania wysokości wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości oparte wyłącznie na układzie odpowiednich cen rynkowych właściwych dla najmu lub dzierżawy gruntu, które są adekwatne w sytuacjach, kiedy wynajmujący lub wydzierżawiający zostają zupełnie pozbawieni fizycznego władztwa nad rzeczą. W ramach obiektywnych kryteriów można natomiast zastosować odpowiednie ceny rynkowe za korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności, których wysokość powinna uwzględniać stopień ingerencji w treść prawa własności” (wyr. SN z 03.02.2010 r., II CSK 444/09, Legalis). W nowszym orzecznictwie wskazuje się też, że wynagrodzenie „w pierwszej kolejności ma (…) odpowiadać wartości świadczenia spełnionego na rzecz strony obowiązanej do jego zapłaty lub korzyści, którą obowiązany uzyskał w związku ze świadczeniem spełnionym wzajemnie, co nie oznacza, że nie może ono odpowiadać wysokości uszczerbku w majątku uprawnionej osoby, o ile tylko powstaje on w związku z sytuacją rodzącą obowiązek zapłaty. Niezapłacenie wynagrodzenia w tych relacjach, w których zasadnie go zażądano, prowadzi do zachwiania równowagi ekonomicznej między stronami, gdyż ten, kto nie zapłacił wynagrodzenia za spełnione na jego rzecz świadczenie lub prawo, z którego skorzystał, uzyskuje korzyść kosztem majątku uprawnionego do wynagrodzenia”. Ponadto wynagrodzenie jednorazowe „powinno stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, których właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Powinno ono też pokryć wszystkie niedogodności, jakie w przyszłości dotkną właściciela obciążonej nieruchomości w związku z ustanowieniem służebności” (post. SN z 08.02.2013 r., IV CSK 317/12, Legalis). W orzecznictwie trafnie przyjmuje się też, że wynagrodzenie powinno być ustalane każdorazowo indywidualnie i dostosowane do okoliczności istotnych w danej sprawie oraz stanowi świadczenie niemające charakteru odszkodowawczego (zob. też post. SN z 09.10.2013 r., V CSK 491/12, Legalis).
Przeczytaj też: PGE służebność przesyłu
Z uwagi na powyższe nie można w sposób jednoznaczny i ramowy określić wysokości wynagrodzenia z tytułu zajęcia części nieruchomości i ustanowienia służebności. Odszkodowanie powinno mieć przede wszystkim funkcję kompensacyjną. Zatem jeżeli nasz klient nie jest w stanie oszacować wartości odszkodowania lub zdecydować, czy powinno to być odszkodowanie jednorazowe, czy płatne okresowo, proponuję zwrócić się do rzeczoznawcy, w celu dokonania stosownych kalkulacji. Ważne jest także porozumienie między nim a przedsiębiorstwem w tym zakresie.
Przykład budowy linii energetycznej przez działkę rekreacyjną
Jan posiada działkę rekreacyjną, na której planuje wybudować domek letniskowy. Jednak lokalna firma energetyczna potrzebuje przeprowadzić przez jego teren linię wysokiego napięcia, aby zapewnić dostęp do energii elektrycznej dla nowo powstającej okolicy. Zgoda Jana na ustanowienie służebności przesyłu umożliwiła firmie energetycznej legalne przeprowadzenie linii, a Jan otrzymał wynagrodzenie za ograniczenie możliwości korzystania z pełni swojej nieruchomości.
Rozbudowa sieci wodociągowej przez ogród działkowy
Maria, właścicielka domu z dużym ogrodem, została poinformowana przez lokalne przedsiębiorstwo wodociągowe o konieczności przeprowadzenia nowej rury wodociągowej przez jej działkę, aby zwiększyć dostępność wody w rosnącej dzielnicy mieszkaniowej. Po negocjacjach Maria zgodziła się na ustanowienie służebności przesyłu, za co otrzymała jednorazowe wynagrodzenie.
Instalacja kabla światłowodowego wzdłuż prywatnej drogi
Paweł, właściciel prywatnej drogi dostępowej do kilku nieruchomości, został poproszony przez firmę telekomunikacyjną o zgodę na położenie kabla światłowodowego wzdłuż tej drogi. Kabel miał na celu poprawienie jakości dostępu do internetu w niedostatecznie zasięgowym obszarze. Po konsultacjach i ustaleniu warunków Paweł zgodził się na ustanowienie służebności przesyłu. W zamian za to ograniczenie, otrzymał od firmy telekomunikacyjnej wynagrodzenie.
Artykuł ten rozjaśnia zasady i konsekwencje ustanowienia służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstw przesyłowych, podkreślając zarówno prawa, jak i obowiązki właścicieli nieruchomości oraz przedsiębiorstw. Kluczowym elementem jest kwestia wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności, która powinna być adekwatna do spadku wartości użytkowej nieruchomości oraz uciążliwości związanych z ograniczeniem w korzystaniu z nieruchomości.
Potrzebujesz porady prawnej dotyczącej służebności przesyłu lub wsparcia w przygotowaniu odpowiednich pism? Skontaktuj się z nami! Opisz swoją sprawę przez formularz umieszczony poniżej.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 08 luty 2013 r., sygn. akt IV CSK 317/12
3. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 luty 2013 r., sygn. akt IV CSK 440/12
4. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2012 r., sygn. akt V CSK 190/11
5. Wyrok Sądu Najwyższego z 03 luty 2010 r., sygn. akt II CSK 444/09
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Katarzyna Bereda
Adwokat, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego – pracę magisterską napisała z prawa pracy. Podczas studiów odbyła liczne praktyki, zarówno w sądach, jak i w kancelariach adwokackich. Aplikację adwokacką rozpoczęła w 2015 roku. W marcu 2018 roku przystąpiła do egzaminu zawodowego, uzyskując jeden z najlepszych wyników w izbie zielonogórskiej i w konsekwencji kończąc aplikację adwokacką z wyróżnieniem. Specjalizuje się w prawie rodzinnym, cywilnym, zobowiązaniach, prawie spadkowym, prawie gospodarczym i spółkach prawa handlowego.
Zapytaj prawnika
