• Autor: Tomasz Krupiński
W 2010 roku zawarłem umowę darowizny lokalu mieszkalnego na rzecz syna. Lokal ten został przez syna sprzedany. Niedawno zmarła moja żona. W trakcie czynności notarialnych syn zobowiązał się do przekazania mi 1/4 swojego udziału w spadku po zmarłej żonie na moją rzecz, tak abym mógł przejąć całość własności wspólnego mieszkania. Niestety syn nie wywiązał się z tej umowy, co odbieram jako rażącą niewdzięczność. Dlatego postanowiłem złożyć oświadczenie o odwołaniu darowizny. Gdzie i do kogo powinienem je złożyć?
Zanim odpowiem na Pana konkretne pytanie, przedstawię Panu istotę instytucji odwołania darowizny. W pierwszym rzędzie istotne jest, czy darowizna była dokonana przez Pana wyłącznie, czy też przez Pana i żonę. Jest to istotne z punktu widzenia możliwości odwołania darowizny i zakresu tegoż odwołania.
W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się zgodnie, że jeżeli darczyńcami byli oboje małżonkowie, to w razie śmierci jednego z nich drugi – w stosunku do którego obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności – może odwołać darowiznę jedynie w odniesieniu do swojego udziału (wyrok SN z dnia 29 września 1969 r., sygn. akt I CR 458/69).
Tak więc, jeżeli darowizna była dokonana wspólnie z żoną, może Pan odwołać jedynie darowiznę w zakresie swojego udziału 1/2.
Zobacz też: Czy darowizna wraca do darczyńcy po śmierci obdarowanego
Pojęcie rażącej niewdzięczności nie zostało zdefiniowane, ale orzecznictwo sądowe wypracowało pewne ramy, które opisują zachowania uznane jako rażącą niewdzięczność.
Sąd Najwyższy trafnie też podkreśla, że rażąca niewdzięczność obdarowanego jako przesłanka odwołania darowizny powinna być wykładana z zastosowaniem kryteriów zobiektywizowanych (wyrok SN z dnia 22 kwietnia 1997 r., sygn. akt III CKN 43/96). Decydujące są kryteria obiektywne oraz subiektywne, a w ramach subiektywnych istotną rolę odgrywają odczucia darczyńcy, a konkretnie to, czy zachowanie obdarowanego było przez niego odebrane jako dotkliwie krzywdzące i wysoce niewłaściwe; wyrok SN z dnia 6 sierpnia 2014 r., sygn. akt I CSK 592/13, wskazujący, że niezdefiniowane pojęcie rażącej niewdzięczności ma umożliwić objęcie ochroną darczyńcy we wszystkich wypadkach, w których obiektywnie i subiektywnie oceniane naganne zachowanie obdarowanego budzi ostry sprzeciw jako niewłaściwe i przykre dla darczyńcy do tego stopnia, że odmowa darczyńcy prawa unicestwienia skutków darowizny kłóci się z elementarnym poczuciem przyzwoitości; wyrok SN z dnia 29 kwietnia 2016 r., sygn. akt I CSK 209/15, stwierdzający, że przesłanka niewdzięczności ma kwalifikowany charakter, odnoszący się do zachowań, które oceniając rozsądnie, przy uwzględnieniu miernika obiektywnego i subiektywnego, muszą być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę; w doktrynie zob. np. K. Mularski (w:) Kodeks…, t. II, red. M. Gutowski, 2016, komentarz do art. 898, nb 12; autor podkreśla, że niewdzięczność powinna być relatywizowana do dominujących w społeczeństwie ocen czy norm moralnych, a nie do ocen czy norm żywionych przez samego darczyńcę (który może być w szczególności wyraźnie przewrażliwiony na swoim punkcie).
W ocenie sądu zachowanie syna może nie zostać potraktowane jako rażąca niewdzięczność. Wpływ ma na taki stan orzecznictwo Sądu Najwyższego. Dla przykładu wskazano, iż nieustanowienie – wbrew uzgodnieniu dokonanemu przed zawarciem umowy darowizny – służebności mieszkania, w sytuacji, w której darczyńca miał swoje mieszkanie, a między stronami dochodziło do konfliktów (wyrok SN z dnia 15 czerwca 2010 r., sygn. akt II CSK 68/10); Generalnie więc nie przeniesienie udziału spadkowego na Pana rzecz w świetle orzecznictwa sądowego może nie zostać uznane za rażącą niewdzięczność.
Darowiznę odwołuje się poprzez oświadczenie skierowane do zobowiązanego. Oświadczenie powinno mieć formę pisemną i wskazywać przyczynę odwołania darowizny. W oświadczeniu należy wyznaczyć termin, do którego przedmiot darowizny powinien być przeniesiony z powrotem na właściciela.
Oznacza to w szczególności, że odwołanie darowizny wywołuje jedynie skutki obligacyjne: w związku z odpadnięciem podstawy prawnej świadczenia darczyńcy obdarowany jest zobowiązany do jego zwrotu [por. powołana uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 31 marca 2016 r., sygn. akt III CZP 72/15; K. Mularski (w:) Kodeks..., t. II, red. M. Gutowski, 2016, komentarz do art. 898, nb 32; por. M. Warciński, Odwołanie…, s. 62].
Wobec faktu, że darowizna dotyczyła mieszkania, zwrot powinien nastąpić w formie aktu notarialnego. Wobec faktu zbycia przedmiotu darowizny przez syna może być zobowiązany do zwrotu korzyści, jakie uzyskał w związku ze zbyciem.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Tomasz Krupiński
Administrator portalu ePorady24, radca prawny z kilkunastoletnim doświadczeniem, magister prawa, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Specjalizuje się w prawie nieruchomości i prawie lokalowym (wykup mieszkań, najem, eksmisje, zasiedzenia itp.) oraz w prawie rodzinnym (rozwody, alimenty, podział majątku itp.). Doradza też wspólnotom mieszkaniowym i zarządcom nieruchomości (sam również ma uprawnienia zarządcy). Prowadzi własną kancelarię i reprezentuje naszych klientów w sądach.
Zapytaj prawnika
