• Autor: Joanna Korzeniewska
Czy to prawda, że warunkiem skuteczności darowizny jest to, aby obdarowany przeżył darczyńcę. Jeśli obdarowany zmarłby przed darczyńcą umowa darowizny nie wywoła skutków prawnych (stąd była zwana również umową o przeżycie)? Obdarowanym był zmarły już syn, a darczyńcą - starsi rodzice. A obecnie dorosłe dzieci zmarłego obdarowanego nie odzywają się i nie interesują się dziadkami. Jest to bardzo niesprawiedliwe, bo dziadkowie są pozbawieni i nieruchomości, i opieki. Czy zatem po śmierci obdarowanego da się skutecznie odwołać darowiznę na jego rzecz? Czy można taką sprawę zgłosić do rozpatrzenia gdzieś wyżej?
Kwestie finansowe w rodzinie są naprawdę trudne i mogą być przyczyną wielu sporów i kłopotliwych sytuacji. Darowizny nie są czymś rzadkim w rodzinie, ale niestety również często wywołują konflikty.
Zgodnie art. 888 Kodeksu cywilnego ?przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Umowa darowizny zasadniczo powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego, jednakże umowa bez zachowania tej formy staje się ważna, gdy świadczenie zostaje spełnione, czyli obdarowany otrzymał przedmiot darowizny. Darczyńca może nałożyć na obdarowanego polecenie oznaczonego działania, które jednak nie czyni nikogo wierzycielem?. Zgodnie z art. 898 ?darczyńca może odwołać darowiznę, nawet wykonaną, jeśli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności?.
W przywołanym przez Panią artykule trafnie zapisano, iż nie wprowadzono wciąż możliwości dokonania darowizny na wypadek śmierci. Mimo że co jakiś czas pomysł ten powraca, do tej pory nie wprowadzono tej instytucji do Kodeksu cywilnego.
Przez umowę darowizny obdarowany staje się właścicielem rzeczy ruchomej lub też nieruchomości. Umowa przeniesienia własności nieruchomości nie może być dokonana pod warunkiem. Jeśli zostały spełnione warunki formalne (głównie chodzi o zachowanie formy aktu notarialnego w przypadku nieruchomości), umowa została skutecznie zawarta, a prawo własności przeniesione. Dlatego też trudno podważać ważność zawartej umowy z powodu, że obdarowany później zmarł.
Zobacz też: Umowa dożywocia a śmierć obdarowanego
Odwołanie darowizny zawsze jest rzeczą trudną, jeśli obdarowany nie chce wydać przedmiotu darowizny. Trzeba wykazać, że naprawdę dana osoba dopuściła się rażącej niewdzięczności. Jako rażącą niewdzięczność można uznać nie tylko tak drastyczne przypadki jak popełnienie przestępstwa wobec darczyńcy, ale również uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych. Powinno to jednak być długotrwałe, rażące oraz niewątpliwe. Odwołanie darowizny dopuszczalne jest w raczej wyjątkowych przypadkach. Należy też pamiętać o zachowaniu terminu ? odwołanie darowizny może nastąpić w ciągu roku od dnia, kiedy darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Teraz co do możliwości odwołania darowizny po śmierci obdarowanego. Przepisy milczą na ten temat, a więc kwestia ta musiała zostać doprecyzowana przez orzecznictwo. Przede wszystkim jednoznacznie wypowiedział się na ten temat Sąd Najwyższy w ważnym orzeczeniu z dnia 7 listopada 2002 r., sygn. akt II CKN 1395/00. Sąd orzekł w nim, iż darczyńca lub jego spadkobierca nie może odwołać darowizny, nawet jeśli termin jeszcze nie upłynął. Przyczyną odwołania darowizny może być rażąca niewdzięczność obdarowanego, a nie jego spadkobierców. Jest to dość jasne stanowisko, które znalazło późniejsze odzwierciedlenie w innych wyrokach. W związku z tym można uznać, że powstała już określona linia orzecznicza.
Wspomniała Pani, iż darczyńca miał zapewnić sobie za pomocą darowizny pomoc i opiekę. Czy wobec tego zawarta była umowa dożywocia czy też po prostu darowizna? Są to bowiem dwie odrębne umowy.
Jeśli chodzi o zgłoszenie sprawy ?gdzieś wyżej?, to można próbować, choć trudno powiedzieć, czy w ogóle wywoła to jakieś skutki. Przepisy niestety tak obecnie się prezentują, więc sąd musiałby orzec w taki sposób, gdyż nie miałby innej możliwości. Można napisać do posła ze swojego okręgu, do sejmu, jakiejś partii, ministra sprawiedliwości czy rzecznika praw obywatelskich z prośbą o pochylenie się nad tą sprawą.
Inną, dość skomplikowaną ewentualnością, jest niedawno wprowadzona instytucja skargi nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego. Można ją wnieść w sytuacjach, gdy wymaga tego poczucie sprawiedliwości społecznej, jest to konieczne dla zapewnienia praworządności czy przestrzegania zasad gwarantowanych w konstytucji. Jest jednakże pewna trudność ? mianowicie skarga ta przysługuje od prawomocnych orzeczeń, czyli można ją wnieść dopiero wówczas, gdy wcześniej toczyło się postępowanie sądowe. Niewątpliwie sprawia to, że perspektywa ta oddala się w czasie, wymaga czasu i pieniędzy.
Przykro mi, ale niestety przepisy są tak skonstruowane, że nie pozostawiają w tej sytuacji zbyt wielu możliwości, co się niekiedy zdarza.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Joanna Korzeniewska
Radca prawny, absolwentka prawa oraz europeistyki na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zdobywała doświadczenie w wielu firmach, zajmując się m.in. prawem budowlanym, prawem zamówień publicznych, regułami kontraktowymi FIDIC i prawem cywilnym. Obecnie prowadzi własną kancelarię radcowską, specjalizuje się w prawie cywilnym, rodzinnym oraz prawie zamówień publicznych.
Zapytaj prawnika
