• Data: 2024-09-04 • Autor: Katarzyna Bereda
Ustanowiłam na rzecz swoich rodziców służebność osobistą polegającą na prawie bezpłatnego i dożywotniego zamieszkania w połowie domu, co w sumie dawało im cztery pokoje oraz możliwość korzystania z kuchni i łazienki. Obecnie nie żyje ojciec, na kogo przypada jego część domu? Co z pokojami, z których korzystał, czy są znowu do mojej dyspozycji? Siostra twierdzi, że mam prawo do tych pomieszczeń.
Zgodnie z treścią art. 296 Kodeksu cywilnego „nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista)”.
Należy także podnieść, iż „zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych”. Zgodnie natomiast z art. 299 „służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego”. Podobnie jak użytkowanie, służebności osobiste mają charakter „alimentacyjny”, będąc prawami ściśle związanymi z osobą uprawnionego (zob. np. J. Wasilkowski, Prawo rzeczowe w zarysie, Warszawa 1957, s. 236–237).
Służebność nie wchodzi w skład spadku. Od chwili śmierci uprawnionego treść księgi wieczystej (w razie istnienia wpisu w księdze obejmującego służebność osobistą) jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, a właściciel nieruchomości lub inne osoby, którym przysługują prawa na nieruchomości, mogą żądać uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Artykuł 299 przesądza także o niedopuszczalności rozporządzeń służebnością mortis causa. Jest sporne, czy dożywotnie ustanowienie służebności jest ustanowieniem prawa na czas nieoznaczony, czy oznaczony (prawo wówczas należy określić jako terminowe). Należy raczej opowiedzieć się za pierwszym poglądem (zob. post. SN z 22.3.1999 r., sygn. akt II CZ 12/99; odmiennie: R. Czarnecki, w: Komentarz 1972, t. I, s. 744).
Zobacz też: Dożywotnie prawo zamieszkania
Z uwagi na powyższe, służebność przyznana tacie wygasła z chwilą jego śmierci i nie przeszła na Pani siostrę. Jednak, z uwagi na zapis w akcie notarialnym, nie zostały wyszczególnione konkretne pokoje dla taty i mamy osobno, jest wskazanie, iż korzystają oni ze służebności wspólnie– z połowy domu. Dlatego też służebność ta – w takim kształcie jak w akcie notarialnym – trwa w dalszym ciągu dla mamy. Dla taty ta służebność wygasła i nie przechodzi dalej na jego spadkobierców. Proszę jednak zwrócić uwagę, iż mama dalej może korzystać ze służebności wskazanej dla niej w akcie notarialnym – nie jest tam bowiem wskazany konkretny podział.
Może Pani jednak z mamą porozumieć się co do wcześniejszego wygaśnięcia jej służebności, albowiem mama może się jej zrzec. Wskazanie, że ze śmiercią uprawnionego służebność wygasa „najpóźniej”, oznacza, że może ona wygasnąć wcześniej – w razie zajścia innych ustawowych lub umownych przesłanek (przede wszystkim: nadejście terminu, ziszczenie się warunku rozwiązującego, konsolidacja, zrzeczenie), niezależnie od tego, czy służebność została ustanowiona na czas oznaczony, czy bezterminowo.
Podsumowując, nie musi Pani nic składać do sądu – służebność osobista mieszkania taty wygasła z chwilą jego śmierci i nie przechodzi na jego spadkobierców. z uwagi jednak na zapis w akcie notarialnym i brak podziału na konkretne pomieszczenia, służebność osobista mamy trwa dalej w takim kształcie, jak przyznano jej w akcie notarialnym.
Podział pokoi po śmierci jednego ze służebników
Pani Anna ustanowiła służebność osobistą na rzecz swoich rodziców, umożliwiając im dożywotnie zamieszkanie w połowie domu. Po śmierci ojca, matka Pani Anny kontynuuje korzystanie z całej przydzielonej połowy domu. W akcie notarialnym nie zostały określone konkretne pokoje przypisane każdemu z rodziców, więc matka Pani Anny ma prawo do korzystania z całej części, która była objęta służebnością. Siostra Pani Anny uważa jednak, że po śmierci ojca, nieużywane przez niego pokoje powinny być dostępne do użytkowania przez Panią Annę. Pani Anna i jej matka mogą rozważyć porozumienie dotyczące wcześniejszego wygaśnięcia służebności lub zrzeczenia się jej przez matkę.
Księga wieczysta po śmierci jednego ze służebników
Pan Marek obciążył swoją nieruchomość służebnością osobistą na rzecz swoich rodziców, umożliwiając im dożywotnie korzystanie z części domu. Po śmierci jego ojca, służebność przypadająca na niego wygasła. Pan Marek zauważył, że treść księgi wieczystej nie została zaktualizowana i nadal uwzględnia służebność osobistą na rzecz obojga rodziców. Pan Marek złożył wniosek do sądu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, co pozwoliło na wyjaśnienie, że służebność osobista ojca wygasła, a matka ma prawo do dalszego korzystania z połowy domu, jak określono w akcie notarialnym.
Rozporządzenie służebnością po śmierci jednego ze służebników
Pani Katarzyna ustanowiła służebność osobistą na rzecz swoich rodziców, pozwalając im na dożywotnie zamieszkanie w jej domu. Po śmierci matki, ojciec Pani Katarzyny nadal korzystał z przydzielonej połowy domu. Pani Katarzyna chciała jednak odzyskać część domu, z której korzystała jej matka. Zgłosiła się do prawnika, który wyjaśnił, że służebność matki wygasła z chwilą jej śmierci i nie przechodzi na spadkobierców. Z uwagi na to, że ojciec nadal korzystał z połowy domu na mocy służebności osobistej, Pani Katarzyna musiała podjąć negocjacje, aby uzgodnić nowe zasady korzystania z nieruchomości lub rozważyć formalne zakończenie służebności przez ojca.
Służebność osobista wygasa z chwilą śmierci uprawnionego i nie przechodzi na jego spadkobierców. Właściciel nieruchomości ma prawo do uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz do ponownego zagospodarowania pomieszczeń, które były objęte służebnością. W przypadku wspólnej służebności na rzecz kilku osób, wygasa ona tylko w części dotyczącej zmarłego.
Potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie służebności lub przygotowania odpowiednich pism? Skontaktuj się z nami online, a nasi doświadczeni prawnicy udzielą Ci profesjonalnej porady i wsparcia! Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 1999 r., sygn. akt II CZ 12/99
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Katarzyna Bereda
Adwokat, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego – pracę magisterską napisała z prawa pracy. Podczas studiów odbyła liczne praktyki, zarówno w sądach, jak i w kancelariach adwokackich. Aplikację adwokacką rozpoczęła w 2015 roku. W marcu 2018 roku przystąpiła do egzaminu zawodowego, uzyskując jeden z najlepszych wyników w izbie zielonogórskiej i w konsekwencji kończąc aplikację adwokacką z wyróżnieniem. Specjalizuje się w prawie rodzinnym, cywilnym, zobowiązaniach, prawie spadkowym, prawie gospodarczym i spółkach prawa handlowego.
Zapytaj prawnika
