• Autor: Izabela Nowacka-Marzeion
Zakupiłam działkę, na której znajduje się słup elektryczny, wystąpiłam do zakładu energetycznego o jego przesunięcie, ponieważ jedna jego podpora stoi na przeszkodzie budowie przeze mnie domu. Zakład zgodził się na przesunięcie słupa, ale obciążył mnie wszystkimi kosztami przebudowy, łącznie z usunięciem słupa z posesji sąsiada i dociągnięciem do jego domostwa nowych kabli. Otrzymałabym od nich tylko słup i skrzynkę do liczników. Do tego złożono mi propozycję nieodpłatnej umowy służebności, na podstawie której zakład miałby prawo swobodnego, nieutrudnionego i nieograniczonego dostępu do tego słupa. Czy w takiej sytuacji powinnam podjąć negocjacje z zakładem, aby chociaż przebudowę zrobili na swój koszt?
Wiele zależy od tego, jak długo słup tam stoi. Jeśli 30 lat, to zasadniczo, jeśli przedsiębiorstwo przesyłowe wniesie o zasiedzenie służebności przesyłu, to zapewne sprawę wygra. Raz, że nie odpłatnie, dwa, że w takim stanie, w jakim jest to teraz, z możliwością dostępu do słupa i linii. A Pani będzie musiała to tolerować. Zapewne zakład energetyczny dysponuje już okresem niezbędnym do zasiedzenia służebności przesyłu (30 lat).
Powinna Pani zacząć od pisma do zakładu energetycznego z żądaniem przedstawienia dokumentów na okoliczność posadowienia słupa i kabla na działce.
Na podstawie art. 292 Kodeksu cywilnego (K.c.) dopuszczalne jest zasiedzenie służebności linii energetycznej (wyrok SN z dnia 11 marca 2005r., II CK 489/04, LEX nr 301735). Nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, iż posiadanie służebności przesyłowej przez przedsiębiorstwo państwowe przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej Kodeks cywilny z 1989 r. nie było posiadaniem w rozumieniu art. 352 § 1 K.c. i nie mogło prowadzić do zasiedzenia (post. SN z dnia 17 grudnia 2008r., I CSK 171/08, OSNC 2010, nr 1, poz. 15). Dopuszczalność nabycia przez zasiedzenie służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu unormowanej w art. 3051-305 4 K.c. nie budzi wątpliwości w świetle orzecznictwa Sądu. Korzystanie przez przedsiębiorstwo państwowe z nieruchomości w sposób odpowiadający treści służebności gruntowej, prowadzące do zasiedzenia służebności gruntowej przed dniem 1 lutego 1989 r., stanowiło podstawę do nabycia tej służebności przez Skarb Państwa. Jeszcze przed wprowadzeniem służebności przesyłu w 2008 r. zakłady przesyłowe mogły nabyć przez zasiedzenie prawo do korzystania z cudzej działki. Okres posadowienia instalacji przed 2008 r. dolicza się do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności (uchwała SN z dnia 22 maja 2013 r., 111 CZP 18/13, „Rzeczpospolita” PCD 2013/119/2).
Zobacz też: Przeniesienie linii energetycznej koszt
Przedmiotowe linie w niniejszej sprawie są elementem majątku zarządzanym przez poprzedników prawnych zakładu energetycznego, zaś własność tych urządzeń należała najpierw do Skarbu Państwa, zgodnie z obowiązującą w prawie cywilnym do dnia 1 lutego 1989 r. koncepcją jedności własności państwowej zakładającej, że własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługuje niepodzielnie Państwu – następnie do przedsiębiorstwa państwowego, a następnie do powstałych w wyniku jego przekształcenia spółek prawa handlowego.
Zgodnie z art. 292 K.c. – służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Rozstrzygnięcia w pierwszej kolejności wymagało zatem, czy zakład i jego poprzednicy prawni korzystali z trwałego i widocznego urządzenia na nieruchomości należącej obecnie do Pani.
Słup z pewnością takim urządzeniem jest.
Warto tu przytoczyć pogląd Sądu Najwyższego, który kilkukrotnie wypowiedział się za możliwością ustalenia nabycia prawa przez zasiedzenie w innym postępowaniu aniżeli w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia, jak i o możliwości nabycia w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa, w szczególności również przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu, co nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 3 sierpnia 2008 r.
Przeczytaj również: Przeniesienie słupa elektrycznego
Dopuszczalność nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, a także samej służebności przesyłu przez przedsiębiorstwo przesyłowe została potwierdzona w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 17.01.2003 r. , III CZP 79/02, OSNC z 2003 r., nr 11, poz. 142, wyrok z 31.05.2006 r., IV CKS 149/05, LEX nr 258681, postanowienie z dnia 8.09.2006 r., II CSK 112/06, LEX nr 193240, postanowienie z dnia 4 października 2006 r., II CSK 119/06, LEX nr 196515, uchwała z 7.10.2008 r., III CZP 89/09, LEX nr 458125, postanowienie z 5.06.2009 r., I CSK 495/08, LEX nr 511975) i w doktrynie.
Nie ulega wątpliwości, że początek biegu terminu zasiedzenia datuje się na okres, kiedy to przedsiębiorstwo państwowe objęło w posiadanie urządzenia przesyłowe, a tym samym i nieruchomość poprzedników prawnych wnioskodawców w zakresie, w jakim urządzenia te tam przebiegały. Posiadanie przez przedsiębiorstwo państwowe urządzeń energetycznych oraz cudzej nieruchomości, na której zostały posadowione, jest posiadaniem w rozumieniu art. 352 K.c. i może prowadzić do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu (art. 292 K.c. w zw. z art. 172 K.c.) (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2011 r., V CSK 502/10 , LEX nr 1096048). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednak, że osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 r., mając status państwowej osoby prawnej, nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości ani ograniczonych praw rzeczowych, może natomiast do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po dniu 1 lutego 1989 r. doliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty. Stanowisko to wyrażone zostało w szczególności właśnie w odniesieniu do przedsiębiorstw energetycznych i innych przedsiębiorstw przesyłowych, które do dnia 1 lutego 1989 r. korzystały ze służebności przesyłu w ramach zarządu mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, a więc w istocie były dzierżycielami w stosunku do Skarbu Państwa w rozumieniu art. 338 K.c., co uniemożliwiało im, podobnie jak w przypadku art. 128 K.c., nabycie na swoją rzecz własności ani innych praw rzeczowych. Dopiero wprowadzenie zmian do Kodeksu cywilnego stworzyło z dniem 1 lutego 1989 roku dla państwowych osób prawnych, a takimi były przedsiębiorstwa państwowe, możliwość nabywania dla siebie własności nieruchomości i innych praw rzeczowych (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2011 r., V CSK 502/10 , LEX nr 1096048, z dnia 25 stycznia 2006 r. I CSK 11/2005 „Monitor Prawniczy”, 2006/24 str. 1341, z dnia 10 kwietnia 2008 r. IV CSK 21/2008 LexPolonica nr 1879481, z dnia 17 grudnia 2008 r. I CSK 171/2008 OSNC 2010/1 poz. 15 i z dnia 17 grudnia 2010 r. III CZP 108/2010 LexPolonica nr 2427699 oraz wyroki z dnia 8 czerwca 2005 r. V CSK 680/2004 i z 31 maja 2006 r. IV CSK 149/2005 LexPolonica nr 409449). Powyższe oznacza, że w okresie sprzed daty 1 lutego 1989 roku, kiedy obowiązywał art. 128 K.c. wyrażający zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, to Skarb Państwa, a nie przedsiębiorstwo państwowe był posiadaczem urządzeń przesyłowych i cudzej nieruchomości, na której je posadowiono.
Zgodnie z art. 176 § 1 K.c. – przedsiębiorca energetyczny może doliczyć do swojego (i swoich poprzedników prawnych) okresu posiadania okres posiadania Skarbu Państwa (jako poprzednika w posiadaniu), o ile zostaną spełnione wskazane w tym przepisie przesłanki. Dotyczy to przede wszystkim obowiązku udowodnienia przez przedsiębiorcę energetycznego, że doszło do przeniesienia posiadania na rzecz jego lub jego poprzedników prawnych przez Skarb Państwa. Wymaga ponownego podkreślenia, iż nie chodzi o wykazanie, iż uczestnik jako spółka jest następcą prawnym swojego poprzednika – przedsiębiorstwa państwowego (…), lecz o wykazanie przeniesienia posiadania służebności przesyłu przez Skarb Państwa na poprzednika prawnego uczestnika (por. analogicznie uzasadnienie wyroku SN z 25 kwietnia 2014r. II CSK 433/13 ). Przeniesienie posiadania służebności przesyłu zgodnie z art. 352§ 2 K.c. może nastąpić w sposób określony w art. 348-351 K.c. W toku procesu zabrakło jakichkolwiek dowodów wskazujących na taki sposób przeniesienia posiadania służebności.
Zatem nieruchomość mogła być wywłaszczona na mocy nieobowiązującej już ustawy.
Art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości stanowiącej tytuł prawny do ich wykonywania, nie prowadzi do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu. Zgodnie z treścią tej decyzji zakłady energetyczne uzyskiwały zezwolenie na wybudowanie linii na nieruchomościach stanowiących własność obywateli.
Tak wypowiedział się ostatnio SN, II CZP 87/13, uchwała 7 sędziów z 8 kwietnia 2014 r.
Warto więc zacząć od pisma do zakładu, aby wybadać, czy posiadają, czy nie, rzeczoną decyzję, dopiero potem wysuwać roszczenia i negocjować z nimi. Jeśli nie ma podstaw do zasiedzenia, oczywiście można dochodzić odszkodowania za bezumowne korzystanie. Odszkodowanie to odpowiada wartości czynszu, jaki otrzymałaby Pani wydzierżawiając grunt pod słupem, wkoło niego i w promieniu 7 m od zakopanej linii. Będzie to pas gruntu, plus droga dojazdowa do słupa i linii.
Niestety, przeprowadzenie prądu jest celem nadrzędnym i sąd raczej nie nakaże zakładowi przesunięcia słupa na ich koszt ani usunięcia go. Ustawa z dnia 30 maja 2008 r. (Dz. U. Nr 116, poz. 731) o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw znowelizowała Kodeks cywilny i wprowadziła nowe ograniczone prawo rzeczowe w postaci służebności przesyłu, uregulowane w dodanym do działu III (służebności) rozdziale III. Służebność przesyłu została ujęta w art. 305(1)-305(4) K.c. Uregulowania te od dnia 3 sierpnia 2008 r. wprowadzają zmiany w prawie cywilnym w przedmiocie rozszerzenia możliwości umownego (i nie tylko) kształtowania statusu prawnego urządzeń przesyłowych, wdrożenie służebności przesyłu, co w zamiarze projektodawców ma przyczynić się do poprawy warunków wykonywania działalności gospodarczej prowadzonej z wykorzystaniem tzw. mediów, a więc urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego innych urządzenia podobnych wchodzących w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.
Ustawodawca, wprowadzając regulację kodeksową służebności przesyłu, w żaden sposób nie sprecyzował, jak ma być określany obszar służebności i jakimi wytycznymi ma się kierować sąd, określając wysokość należnego wynagrodzenia.
W praktyce orzeczniczej, z uwagi na różnorodność stanów faktycznych, nie można przyjąć jakiegoś ustalonego szablonu ustanawiania służebności przesyłu, lecz każdą tego rodzaju sprawę należy traktować indywidualnie, uwzględniając rodzaj nieruchomości, parametry urządzeń przesyłowych i ich ułożenie na nieruchomości, uwarunkowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, relacje lokalnego rynku nieruchomości.
Za ustanowienie służebności przesyłu właściciel może żądać odpowiedniego wynagrodzenia. Treść art. 305 2 K.c. mówi o „odpowiednim wynagrodzeniu”, a utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące kwestii zasad ustalania wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej, po myśli art. 145 K.c., można odnieść także do wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.
Wysokość wynagrodzenia winna odpowiadać wartości świadczenia spełnionego przez właściciela nieruchomości obciążonej na rzecz podmiotu uprawnionego w ramach służebności lub osiągniętej przez niego korzyści. Za odpowiednie wynagrodzenie może być uznane takie, które będzie stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, jakich właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Indywidualizowany w konkretnej sprawie sposób obliczenia wynagrodzenia powinien uwzględniać po stronie właściciela: charakter nieruchomości – położenie, rodzaj, rozmiar, kształt – jej społeczno-gospodarcze przeznaczenie ujęte w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, albo w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a w ich braku właściwości terenu i sposób korzystania z nieruchomości sąsiednich, utratę pożytków, zakres ograniczenia w prawie rozporządzania, swobodnego decydowania o przeznaczeniu nieruchomości, zagospodarowania jej, zakres i sposób ingerencji przedsiębiorcy oraz pozbawienia władztwa nad nią, sposób przebiegu urządzeń, trwałość i nieodwracalność obciążenia w dłuższej perspektywie oraz uciążliwość ustanowionego prawa. Wynagrodzenie powinno rekompensować uszczerbek właściciela związany z pogorszeniem nieruchomości w następstwie posadowienia na niej i eksploatacji urządzeń przesyłowych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2013 r., IV CSK 440/12, LEX nr 1294169).
Zwykle szacuje to biegły w toku sprawy, natomiast umownie można ustalić dowolne wynagrodzenie. Nie musi Pani godzić się na darmowe ustanowienie służebności. Chyba że są podstawy do zasiedzenia przez zakład, wówczas wdawanie się w spór sądowy nie ma sensu.
Proszę więc zacząć od ustalenia, czy zakład dysponuje czasem 30 lat usytuowania słupa. Jeśli tak, to niestety, i cała przeróbka i zmiany będą się musiały odbyć na Pani koszt, bowiem nie będzie Pani posiadała karty przetargowej.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
O autorze: Izabela Nowacka-Marzeion
Magister prawa, absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Doświadczenie zdobyła w ogólnopolskiej sieci kancelarii prawniczych, po czym podjęła samodzielną praktykę. Specjalizuje się w prawie cywilnym, rodzinnym, pracy oraz ubezpieczeń społecznych. Posiada bogate doświadczenie w procedurach administracyjnych, prawem budowlanym oraz postępowaniach cywilnych. Prywatnie interesuje się sukcesją i planowaniem spadkowym oraz zabezpieczeniem firm.
Zapytaj prawnika
